literatuur recensie

‘Avondmensen’ van Caroline van Keeken: leven in de pauzestand

In Avondmensen schetst Caroline van Keeken op subtiele wijze een portret van een ongelukkig, disfunctioneel gezin. Veel blijft onbesproken, waardoor de verschillende gezinsleden langzaam maar zeker uit elkaar drijven.

“Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen manier”, zo begon Lev Tolstoj zijn Anna Karenina, en sindsdien zijn er bibliotheken vol geschreven over al dat ongeluk dat manhaftig en vaak in stilte wordt gedragen.

Geen idee of de Nederlandse Caroline van Keeken (1988) zich geïnspireerd voelde door Tolstoj, maar haar debuut Avondmensen schetst op originele wijze de verwikkelingen en verhoudingen binnen zo’n ongelukkig gezin.

Het vertelperspectief wisselt voortdurend tussen Simon en Alice. Simon is de vader, hij wordt geïntroduceerd terwijl hij in zijn eentje bij de relatietherapeut zit in een poging om zijn wankelende huwelijk alsnog te redden. Het feit dat hij er zelfs bij de therapeut alleen voor staat, doet niet echt het beste vermoeden voor een goede afloop van dat huwelijk.

Zijn echtgenote Heleen woont nog in huis, maar heeft zich teruggetrokken op zolder, voorlopig verboden gebied voor haar man. Wat zich daar afspeelt blijft verborgen in wierooknevel, we weten alleen dat Heleen er een innige vriendschap op nahoudt met een zweverig medium, ene Maria.

Afstand

Alice is de oudste dochter. Zij woont op kamers en heeft een stiekeme affaire met haar scriptiebegeleider. Maar ze komt nog vaak thuis, waar haar jongere zus Noor nog woont, en sinds kort ook opnieuw haar broer Boris. Hij is terug naar het ouderlijke nest gevlucht wegens schimmels en vochtproblemen in zijn huis. Met Boris is van alles aan de hand, hij is opvliegend en heeft last van dwangneuroses. Ook in het nieuwe huis noteert hij systematisch de vochtigheidsgraad in boekjes, en giet die cijfers in zelfgemaakte grafieken, want hij vreest dat hij kanker krijgt door al die vochtproblemen.

Noor noemt haar broer ronduit een psychopaat, zij is de nuchtere stem van het kwintet. Ze meent dat haar ouders niet krachtdadig genoeg ingrijpen, en verwijt haar zus soms hetzelfde. Moeder Heleen probeert alles met de mantel der liefde te bedekken en ontkent dat er ook maar iets mis zou zijn met haar zoon, hij is gewoon een wat speciale jongen. Samen met Maria probeert ze hem energetisch bij te sturen, dan komt het vast weer in orde.

Als eerstgeborene probeert Alice weleens te bemiddelen om de vrede te bewaren, maar ze is toch vooral bezig met haar eigen sores, die zich concentreren rond de liefde en haar scriptie.

En vader Simon, tja. Simon is een goede, maar ietwat tobberige en weinig daadkrachtige man, verzonken in zijn eigen gedachten, alsof hij het leven niet ten volle meekrijgt. Vaak gaan de dingen aan hem voorbij, van een reis naar Parijs met Heleen toen ze nog jong en verliefd waren, herinnert hij zich nauwelijks nog iets. Het zou kunnen wijzen op een milde depressie, al wordt het nooit zo expliciet verwoord.

Dochter Alice zegt over hem: “Mijn vader heeft de verdrietigste schouders die ik ooit gezien heb.” Het is een van die eenvoudige maar rake zinnen die precies op het juiste moment komen, en daarvan staan er veel in dit boek.

Als Simon in de spiegel kijkt, zegt hij een sukkel te zien. Een man die niet tegen zijn vrouw durft te zeggen: hij is ook mijn zoon. En dus niet durft of kan ingrijpen. Het meest ondernemende wat hij doet is een herinrichting van de kelder, met als inspiratiebron het bordeelachtige interieur van een Parijs’ restaurant, het enige detail uit de reis met Heleen dat hij zich wel nog kan herinneren. Door dat restaurant te reconstrueren hoopt hij weer dichter bij zijn vrouw te komen, maar in de kelder is hij uiteraard verder van haar verwijderd dan ooit.

Middelpuntvliedende krachten

Avondmensen zit vol symboliek, en zo leren we de merkwaardige dynamiek kennen binnen dit ongelukkige gezin. Het lijkt alsof de leden ondanks al hun pogingen tot connectie steeds meer naast elkaar en verder van elkaar leven, alsof al het normale gezinscontact langzaam wegsijpelt. Op den duur is iedereen eenzaam binnen deze constructie.

Via enkele hints krijgen we wel een idee van de oorzaak van alle problemen van voornamelijk Boris en ook Heleen, maar daar gaat het eigenlijk niet om. Het gaat om de spanningen en verhoudingen, om de middelpuntvliedende krachten die dit gezin domineren. Alsof het leven een valstrik is waar iedereen is in getrapt, dromend van een ander bestaan. Het is een leven in pauzestand.

Dat beschrijft Van Keeken subtiel, met hier en daar een vleugje humor. Ze heeft veel aandacht voor de innerlijke gevoelswereld van haar personages, zo versterkt ze nog de afstand tussen hun eigenlijke leven en het leven dat ze hadden gewild. De sfeer is vaak beklemmend, en doet soms denken aan die van een kortverhaal, waarbij de boze buitenwereld niet binnendringt. Neen, de binnenwereld van zo’n ongelukkig gezin, die is al benauwend genoeg.

Caroline van Keeken, Avondmensen, Alfabet Uitgevers, 2023, 224 p.

• Caroline van Keeken
• debuutroman